तीता कुरा

हिजो (असोज ३/२०७७) बिहानैदेखि धेरैले मेरो नाम लिइरहेका छन् । मेरो नाम जोड्दै विभिन्न व्यक्तिहरूलाई बधाई दिनेको लहर चलिरहेकै छ । त्यो भन्दा धेरै बढी मेरो नाममा व्यङ्ग्य, खिसीट्युरी, हँसिमजाक चलिरहेको छ । त्यो कोप्रति लक्षित हो बुझ्ने ल्याकत ममा छैन । तर मेरै नाम लिएपछि लागिरहेको छ, तिनीहरूले मलाई नै उडाइरहेका छन्। यो देखेर निकै पिरोलिरको छु । म निर्दोषमाथि किन यति धेरै प्रहार ? कति न म आफू खुसी गएर थुपुक्क कसैको गलामा बसेजस्तो।

हामी (पदक, अलंकार, मानदवी)हरूलाई सयौं वर्षदेखि यसरी नै त बाँडिँदै आइएको थियो । दिवस वा समारोहका नाम फेरिए, शताब्दी, दशक फेरिए । मलाई बाँड्ने, पाउँने मनुष्यहरू फेरिए, त के भो ? तरिकाहरू उही छैनन् र ? छनोटका मापदण्ड तिनै हैनन् र ? अनि के अहिले चाहिँ प्रलय नै भयो ? नत्र किन हल्लीखल्ली ? हामी निम्छराहरूको मानमर्दन किन ?

हो, मेलै पनि ठानेको थिएँ हुकुमी तन्त्रमा जसरी मेरो दुरुपयोग भयो, प्रजातन्त्रमा हुनेछैन । तर, जे नहुने पर्ने त्यही भयो । गणतन्त्रले पक्कै ममाथि न्याय गर्ला, यही सोचेको थिएँ । अपशोच ! राजा, राणा, पञ्चायतको हुकुमीशैलीभन्दा दुई कदममाथि उठेर गणतन्त्रले मेरो हुर्मत लिइरहेको छ । सायद ती हुकुमी शैलीमा बाँडिएका मेरा पुर्खा (पदक) हरू पनि यो देखेर लज्जाबोध गरिरहेका होलान्।

दराज, सोकेसमा थन्किएर, धुलोले छपक्कै ढाकिएर भित्तामा पिङ खेल्दै आफ्ना सन्ततीको पनि आफ्नोजस्तै दुर्गती देखेर मन अमिलो बनाइरहेका होलान् ।
मैले देखिरहेको छु । सूचीमा साँच्चै मलाई प्राप्त गर्न योग्यहरू पनि हुनुहुन्छ । तर, न्यून संख्यामा । सूचीमा आफ्ना अलगबगलका नाम देखेर उहाँहरूलाई पनि उकुसमुकुस भइरहेको छ । शीर ठाडो बनाएर पदक उपाधि आत्मसाथ गर्न सकिरहनु भएको छैन । म आफैँलाई असजिलो महसुस भइरहेकै छ नि तर विवस छु म ।

सक्ने भए म ती अयोग्यहरूका गलाबाट बुदु्रक्क हाम फालेर बिद्रोह गर्थेँ । देख्नेलाई नै लाज लाग्ने गरी मेरो बाँडचुड गर्नेहरूको अगाडि उभिएर औँला ठड्याउथेँ । साँचिकै योग्यहरूका गला र छातिमा गएर टक्रक्क बस्थेँ । म प्राणहीन र विवेकहीन वस्तुमा त्यो क्षमता कहाँ छ र ?
उच्च पदस्थ र घगडान शक्तिशालीहरूको निर्णय, आदेश अवज्ञा गर्ने हिम्मत कसरी आओस् ?

थाहा छ, वर्षमा एक दुई पटक यस्ता दिवस, समारोह आइरहन्छन् । यही तरिकाले हाम्रो हुर्मत लिइनेछ । अनि अहिले जसरी नै हाम्रा नाममा खिसीट्युरी र हँसीमजाकले बजार तताउनेछन् । हो, हामी पनि लज्जित छौं, तर महोदयहरू यति सारो हाम्रो ‘बिल्ला’पनि नगरौँ किनकि हामी निरीह र विवश छौँ ।

असोज ४, २०७७ आइतबार Farakdhar.com मा प्रकाशित

मुड फ्रेस

निषेधाज्ञा खुलेपछि काठमाडौँको नयाँ बानेश्वरमा चहलपहल

फोटो

सुन्दर प्रकृति

सिन्धुपाल्चोक जिल्लामा पर्ने जुगल हिमाल । फोटो : धनबहादुर लामा

फोटो

शहरका नौला खेतीवालहरू

-केदार गौतम

खाँटी किसानको छोरो भएको हुनाले बालीनाली, बीउ, वेर्ना र अन्न-अनाजको खेतीको बारेमा प्रसस्त जानकार पक्कै छु। शहर पसेर एक दशक बिताउँदा यतातिर पाइने एकखाले नौला खेतीवालहरूको बारेमा पनि धेरथोर जानकार हुने मौका मिल्यो। यी दुईबीचको विशेष भिन्नता यो होकी, बाली बेर्नाका खेतीवालहरू खुल्ला जमिनमाथि खेती गर्छन, माटोमाथि खेती गर्छन्। शहरका यी नवखेलीवाहरू मान्छे र मानव वस्तीमाथि खेती गर्छन्।

ती असभ्य (नव खेतीवालहरूको नजरमा) गाउँले खेतीवालको जस्तो माटोमा लडिबुडी गर्नु, उब्जनी गर्नु, आफ्नो परिवार पाल्नु. कित उब्जनीको बेचबिखन गरी पैसा जम्मा गर्नु, यति सीधा र तुच्छ उद्देश्य शहरका नयाँ खेतीवालहरूको किन हुन्थ्यो ?

अन्याय अत्यचारमा परेकाहरूको पक्षमा लड्नु, प्रकोप र विपदमा परेकालाई सहायता गर्नु, हिंसा र द्वन्द्वको चपेटामा परेकाहरूको सुरक्षा र उद्धार गर्नु, भेदभाव र उत्पीडनमा परेकाहरूको चासो र चिन्ता गर्नु, असहाय र वेसाहाराहरूको जीवनमा सहायता पुर्‍याउनु, यति महान उद्देश्य बोकेका नवखेतीवालहरूसँग ती नाथे पाखे हली, गोठालाहरूलाई कसरी दाज्न मिल्छ?

परम्परागत खेतीवालहरू धर्तीको माटो कोट्याँछन अनि बीउ वेर्ना रोप्छन, मलजल गर्छन्, समय आएपछि तिनले फल दिन्छन्। त्यहि फल नै उनीहरूको ज्यूने आधार हो, दुखजिलो जीवन धानिरहेका हुन्छन्।

नव खेतीवाल समाजभित्रको पीडा, व्यथा, अन्याय वेथितीहरू कोट्याउँछन, अनि त्यहि कुरा प्रदर्शन गरेर दाताहरूको मन पगाल्छन्, त्यसमाथि दाताहरूले द्रव्य वर्षा गर्छन्। त्यही द्रव्यले जीवन सानदार तरिकाले व्यथित गरिरहेका हुन्छन्।

विभिन्न खाले दुर्घटना प्राकृतिक प्रकोपले सताइएका, कु-संस्कार र कुरीतिले गाँजेको, हिंसा र अमानवीय व्यवहारले व्याप्त, द्वन्द्वग्रस्त अनि बेमेल र व्यथितीयुक्त समाज नवखेतीवाहरूको उर्वर भूमि हो।

खनजोत गोडमेल गर्नु , खेतबारीको माटोमा लुटुपुटु गर्नु परम्परागत खेतीवालको दिनचर्या भएझैँ । समाजभित्रका कारुणिक क्रन्दनहरूको, व्यविचार र अन्यायहरूको, हिसां, द्वन्दका घटनाको अभिलेख राख्नु र तीमध्ये विकाउ खालका कुरालाई छानेर द्रव्यदातासमक्ष पेश गर्नु, अनि दाताहरूको स्वार्थ अनुकूल गतिविधिमा लिप्त हुनु नवखेतीवालहरूको दिनचर्या हो।

परम्परागत खेतीमा खनजोत, गोडमेल, मलजल गरेर माटो जति मलिलो र खुकुलो हुन्छ त्यही अनुसारको उब्जनी भएझैँ। समाजभित्रका दुःख, वेदना वेथिती, बेमेल हुन वा हिंसा, द्वन्दका घटना ! यीनलाई जति दर्दनाक र कारुणिक ढङ्गबाट दातासमक्ष प्रस्तुत गर्न सक्यो उति नै धेरै बिक्रीयोग्य हुन्छन्। त्यहाँभित्रको विभत्सता र कारुणिकताको मात्राले उनीहरूको खेती कति फलदायी हुन्छ ? भन्ने कुराको निर्धारण गर्दछ।

सभा, समारोह, गोष्ठी, भेलाका अवसरमा होस् वा सञ्चार माध्यमका सम्मुखमा यिनीहरू फलाक्न सुरु गरिहाल्छन् ‘दुःख पीडामा भएकाहरूलाई हर्दम सहायता गर्नुपर्छ सामाजबाट वेथिती र कु-संस्कार हट्नुपर्छ, समाजमा न्याय र समानता हुनुपर्छ, मानव अधिकारको पालना हुनुपर्छ, शान्ति र अमन चयन कायम हुनुपदर्छ ।’

वास्तविक अर्थमा न यिनलाई कुनै मान्छेको मानव अधिकारको चिन्ता हो न कसैको दुःख र विपदमाथि ? न असमानता र अशान्तिको चिन्ता हो ? न कुनै द्वन्द्व वा हिंसामा मारिएका नाथेहरूको पीडामाथि चासो हो ! उनीहरू त समाजभित्रका यस्ता घटनाहरू देखेर मनमनै खुसीले पुलंकित भइरहेका हुन्छन्, सोचिरहेका हुन्छन् ‘धन्न असमानता र अत्याचार यो समाजले झेलिरहेको छ र मेरो आवादी सप्रिरहेको छ। थुप्रै मान्छेहरू आधारभूत मानव अधिकारबाटसमेत वञ्चित छन र त मेरो जीवन भरिभराउ छ।

धन्न कसैले लडाइ, भिडन्त गरी जीवन गुमाइदिएको छ र त त्यसको नाममा दातासँग मनग्य द्रव्य झारी त्यही द्रव्यले ऐस आरामयुक्त जीवन पाइरहेको छु, धन्न प्राकृतिक प्रकोप र विपदहरूले मान्छेहरू सताइएका छन् र त मेरो सुदको आधार छ।’ यस्ता खेतीवालको भित्रि मनसाय यो भन्दा विलकुल फरक देखिँदैन।

यस्ता खेतीवालमाथि द्रव्य वर्षाउने दाताहरूका संसारका दरिद्र, पीडित र समस्याग्रस्त समाजमाथि आ-आफ्नै किसिमका राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिकरुपमा प्रभाव जमाउन विभिन्न खाले स्वार्थहरू लुकेका हुन्छन्। समाजसेवा र लोक कल्याणको आवरणभित्र लुकेर दाताका स्वार्थहरू लागू गर्न यी खेतीवालहरू हरदम गतिविधि गरिरहेका हुन्छन्।

मानवहीत, समाजसेवा, शान्ति समृद्धिको कुरा गरेर कहिले नथाक्ने उनीहरू आफूलाई समुदायको अब्बल दर्जाको मानव कहलाउन लागिपरिरहेका हुनछन्। यिनीहरूको वास्तविक अनुहारसँग अपरिचित भएकाहरू र यिनीहरूको खेतीको लाभ अलिअलि चाटचुट पार्न पाएकाहरूबाट प्रशस्त सम्मान पनि प्राप्त गरिरहकै हुन्छन्।

कथम कदाचित समाज वेथितीबाट थितीतिर जान थाल्यो भने, द्वन्द्व र भद्रगोलबाट शान्ति र स्थायित्वतर्फ उन्मुख भयो भने, समाजमा साँच्चिकै न्याय र मानवअधिकारको परिपालना हुनथाल्यो भने यी नवखेतीवालहरू यसरी आत्तिन्छन् कि-जसरी बाली पाकेका वेला हावाहुरी चल्दा, असिना पर्दा किसान आत्तिने गर्छ। उनीहरू मनमनै यसरी पितोरिन्छ जसरी लैनो गाईभैंसीले दुध नदिएर लात हान्दा एउटा पशुपालक किसान पितोरिने गर्छ।

तसर्थ घुमाउरो तरिकाबाट समाज तथा राज्यमा असमाता र वेथितीका, द्वन्द र अशान्तिका, विसमता र अनेक खाले महामारीका बीउहरू निरन्तर रोपिरहेका हुन्छन्। मान्छेलाई सबल, सक्षम नभई दुर्वल र परनिर्भर बनाउँदै अदृयरुपमा कसैको दासता लाद्ने र चीरकालसम्म समाजलाई समस्याका जञ्जिरभित्र अल्झाइरहन उद्धत देखिन्छन् यी शहरिया नौला खेतीवालहरू। समाजमा आफूलाई सान र मान दिएको, जीवनलाई ऐस आरामले वेथित गर्न सघाएको खेतीलाई जानाजान मास्न कोही लागि पर्दो हो ?

अन्तर-कुन्तरतिर बसेर दाउ हेरिरहेका उनीहरू नियमित आन्दानी दिइरहेको आफ्नो खेती मासिने त्रास भयो भने वा खेतीमा थप लाभ प्राप्त हुने सम्भावनाका मार्गहरू देखेपछि सलबलाउन थालिहाल्छन्।

२०७२ साउन

बाङ्गा कुरा

गजल कथा : आँखा जुधेदेखि धोका पाएसम्म

१ पहिलो भेट हुँदा

तिमीलाई भेट्दा कसम, आफ्नै जस्तो ठानेँ मैले
मेरै निम्ति भगवानले पठाएको मानेँ मैले

कहिले कहीं नजर त अन्त पनि लाथें कतै
अन्त दिल बसेन भो, तिमीलाई नै छानेँ मैले

थाहै नपाई दिलभित्र तिमी आई बस्यौ प्रिय
माया गरी दिल्मा सजाई गाँठो पारी बानेँ मैले

नशालु ती तिम्रा आँखा मलाई हेर्दै टोलाउँथे
छक्डे पार्दै एक नजर तिमी तिर हानेँ मैले

अनयासै आँखा जुध्दा लाज मानी मुस्कुराउँथ्यौ
तिमीले नी मलाई माया गर्छौ भनी जानेँ मैले

२ माया बसेपछि

कोपिलै छ सुन्दर फूल फल लागि पाक्न गाह्रो
तिम्रो माया अपार भो सम्हालेर राख्न गाह्रो

एक्कैदिन नदेख्दा नी मन हुन्छ छटपटी
सधै भेट्न आउ भनी तिमीलाई डाक्न गाह्रो

सँगै ज्यूने, सँगै मर्ने बाचा कसम तिम्रा मेरा
नटुटाई दुई मुटु प्रेम यात्रा हाक्न गाह्रो

अजम्बरी प्रेम हाम्रो दुनियाँलाई डाह लाग्ने
आँखा लाउने वैरी धेरै छोप्न अनि ढाक्न गाह्रो

३ शंका बढ्न थाल्यो

अचेल तिमी टाढा-टाढा भए जस्तो गर्छौ किन ?
बाटो हिड्दा देखे पनि लुक्दै ओझेल पर्छौ किन ?

जीवनभरि साथ दिन्छु भन्ने बाचा गरेकी थ्यौ
तिम्रै भर परेको छु, मेरो खुसी हर्छौ किन ?

तिम्रै लागि बाँचेको हुँ, धेरै माया गर्छु भन्थ्यौ
मेरो माया लत्याएर अहिले पछि सर्छौ किन ?

तिमीलाई हेरि रँहु लाग्छ भनी खुसी हुन्थ्यौ
आजकाल त भेट्दा पनि, ठुस्की आँखा तर्छौ किन ?

४ छाडी गएपछि

हाँसी-हाँसी विदा माग्दै मेरो साथ छोड्यौ प्रिय
सँगै यात्रा गर्छु भनी अहिले बाटो मोड्यौ प्रिय

सिम्रिकको रङ जस्तै गाढा हाम्रो साइनो भन्थ्यौ
यति छिटै टुट्यो हरे कस्तो नाता जोड्यौ प्रिय

तिम्रै हुँ म भन्दै कसम खान्थ्यौ तिमी घरी-घरी
विश्वासमा लात हानी बाचा कसम तोड्यौ प्रिय

मनभरी गहिरो घाउ बनाएर टाढा भयौ
कोमल् मेरो मुटुलाई कठोर बनी फोड्यौ प्रिय

५ गहिरो पीडामा

छिटै सुक्ने खहरेको भेल रैछ तिम्रो माया
सकुनीको पासा जस्तै झेल रैछ तिम्रो माया

तिमी बिना मर्छु भन्दै पिछा गर्‍यौ व्यर्थै किन ?
ढाँटी-ढाँटी स्वार्थ लुट्ने खेल रैछ तिम्रो माया

आफ्नै सोची मन दिएँ, मुटुभित्र छुरा हान्यौ
तड्पाएरै थुनी राख्ने जेल रैछ तिम्रो माया

मेरो जस्तै चोखो माया गर्छौ, ठानी भर परें
स्वार्थ र अवसरको मेल रैछ तिम्रो माया

६ मन बुझाएपछि

घात गर्ने निष्ठुरीलाई सम्झिएर रुन्न अब
उनकै यादमा तड्पी-तड्पी आँसुले मुख् धुन्न अब ।

भेट हुँदा चिन्जान हाम्रो थिएन झैँ गरेपछि
आफ्नै सोची मरिहत्ते गर्नु मैले हुन्न अब ।

खहरेको भेल्‍झैँ उनको, माया रैछ देखावटी
उनले देका उपहार प्रिय ठानी छुन्न अब

विवसता र बाध्यताका जति कथा बुने पनि
केबल उनका वहाना ती, चाहान्न म सुन्न अब

उनी बिना सासै मेरो रोकिने त हैन क्यारे
छाड्छु म भो उनलाई सम्झी मीठा सपना बुन्न अब

साहित्य